Yeme Bozuklukları (Blumia, Anoreksia)
Yeme bozuklukları; genellikle ergenlik döneminde gözlenen, yemek yeme davranışı ile ilişkili olarak bozulmuş beden algısını içeren ciddi bir durumdur. Yeme bozuklukları, farklı şekillerde gözlenebilir. Bazı durumlarda birey, kendini ciddi biçimde aç bırakabilirken; bazı durumlarda yediklerini çıkarma söz konusudur. Anoreksiya nervoza, Bulimia nervoza, Pika, Tıkınırcasına yemek yeme, Ruminasyon Bozukluğu, Yemek yemekten kaçınma ve sınırlı besin alımı gibi farklı türleri mevcuttur. Yeme bozukluğunun türüne göre, müdahale biçimleri de birbirinden farklılık göstermektedir.
Yeme Bozukluklarının Nedenleri
Yeme bozukluklarını açıklayan çeşitli teoriler bulunmakla birlikte; bu başlıklar biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörler olarak ayrılabilir. Anoreksiya nervozada; genetik olarak daha duyarlı, dirençli olmak, mükemmeliyetçilik, zayıf kalmaya dair aşırı ısrar, obsesif tarzdaki davranış örüntüleri, modern toplumun dayattığı beden algısı, zayıflığın başarı ve güzellikle eşlenmesi gibi etkenler söz konusu iken; Bulimia nervozada; erken çocukluk döneminde kilolu olmak, beden algısı ve kendiyle ilgili olumsuz atıflar, sık sık diyet yapmak sayılabilir.
Anoreksiya Nervoza
Anoreksiya Nervoza; düşük vücut ağırlığı ile birlikte kilo almaktan aşırı derecede korkma, zayıf kalmaya çalışma ve bozulmuş eden algısını içerir. Belirtiler genellikle ergenlik döneminde, 12-13 yaşlarında (kızlarda genellikle menstruasyon/adet görme ile birlikte) ortaya çıkmaya başlar, bazı durumlarda ergenliğin ileri yaşlarında da gözlenebilir.
Anoreksiya Nervoza Belirtileri
Aşırı derecede kilo kaybı, yoğun egzersiz, yerinde duramama, yorgunluk, uyuyamama (insomnia), baygınlık hissi, deride renk değişimi (parmaklarda morarma, deride sarıya çalan bir renk), amenore (adet görememe), gastrointestinal sorunlar (kabızlık, ishal), vücutta kıllanma, saç dökülmesi, eklemlerde nasır, ağız ve diş sorunları, cinsel istekte azalma/isteksizlik gözlenir. Kadınlarda görülme sıklığı erkeklere oranla oldukça yüksektir.
Katı bir diyet ve aşırı kilo alma korkusu eşlik eder, sürekli olarak besinlerin kalorilerini hesaplama, bazı durumlarda aşırı derecede yemek yedikten sonra kendini kusturma, laksatif kullanımı gözlenebilir. Başkaları için yemek hazırlayabilir ancak kendisi yemez, öğünleri atlar, yemek yemeyi reddeder, kalabalık yerlerde yemek yemez.
Depresyon, kaygı gibi duygu durum bozuklukları, obsesif kompulsif bozukluk, kişilik bozuklukları, madde kötüye kullanımı, kendine zarar verme ve intihar düşünceleri eşlik edebilir.
Bulimia Nervoza
Belirli aralıklarla gelen aşırı yemek yeme isteği, tıkınırcasına yeme (binge eating), yemek yeme davranışı üzerindeki kontrolü kaybetme, kendini durduramama, yemek ardından bağırsakları/mideyi boşatma girişiminde bulunma (kendini kusturma, laksatif kullanımı gibi) ile karakterize bir yeme bozukluğudur. Kişi, kilo vermek için çeşitli diyet ürünleri kullanabilir, kendini aç bırakabilir, yoğun diyetler yapabilir.
Bulimia Nervoza Belirtileri
Zihinde sürekli yemek yeme ile ilgili düşüncelerin eşlik etmesi, kilo ve beden algısında bozulma, kilo almaktan korkma ancak yemek yemeyi durduramama, kendini kusturma, kilo alımını engellemek için diyet yapma, diyet ürünleri kullanma, sürekli kilo aldığından yakınma, insanların içinde yemek yememe, yemekten hemen sonra yediklerini çıkarmak için banyo/tuvalete girme, deride yaralar, şişlikler, yüzde bezeler görülen belirtiler arasındadır. Olumsuz beden algısı, kendinden memnun olmama, kalp-dolaşım sorunları, gastrointestinal sorunlar gözlenebilir.
Alkol/madde kötüye kullanımı, kişilik bozuklukları, duygulanım ile ilgili sorunlar (kaygı, depresyon), kendine zarar verme, intihar düşünce ve davranışları eşlik eden sorunlar arasında yer almaktadır.
Tıkınırcasına Yemek Yeme (Binge Eating)
Tıkınırcasına yemek yeme davranışı, belirli zaman aralıklarında aşırı miktarda yemek yeme ve yemek üzerindeki kontrolü kaybetme ile karakterize bir durumdur. Normalden hızlı yeme, iyice rahatsız olana dek yemeyi sürdürme, fizyolojik olarak aç hissetmemesine rağmen aşırı ölçüde yeme, başkaları onu izlerken yemekten rahatsız olma, bu sebeple yalnızken yemek yemeyi tercih etme, yedikten sonra kendinde tiksinme, depresif hissetme ve suçluluk duyma en sık gözlenen belirtiler arasındadır.
Pika (Pica)
Kum, taş, kil, kir, yapıştırıcı, kül, dışkı, saç gibi besin değeri olmayan ve yenmeyecek şeyleri yeme davranışını içerir. En az bir ay süreyle gözlendiği takdirde profesyonel yardım alınması oldukça önemlidir. Hamilelik döneminde, bazı durumlarda yenmeyecek şeyleri aşerme davranışı gözlenebilir. Bu gibi durumlarda genellikle demir eksikliğine bağlı ortaya çıkan tabloda, kan değerlerinin kontrolü ve doktor muayenesi oldukça önemlidir.
Ruminasyon Bozukluğu
Yemek yedikten sonra, herhangi bir gastrointestinal (mide, bağırsak gibi) soruna bağlı olmaksızın, belirli ölçüde sindirilmiş yiyeceğin öğürme yoluyla tekrar ağza getirilmesi, çiğnenerek tekrar yutulması ya da dışarı atılması (tükürülmesi) durumudur.
Yemek Yemekten Kaçınma ve Sınırlı Besin Alımı
Yemek yemeye karşı ilginin olmaması, yemek yemekten kaçınma davranışı ile karakterizedir. Yeteri kadar besin alamama ve enerji ihtiyacını karşılayamama anlamına gelir. Besin yetersizliği sonucu ciddi fizyolojik rahatsızlıklar ortaya çıkabilir.
Yeme Bozukluklarına Müdahale
Bireye, yeme bozukluğunun türüne ve belirtilerin şiddetine göre bir tedavi planı hazırlanır. Genellikle yatış yoluyla takip edilen hastalarda öncelikli amaç, yemek yeme örüntüsünü düzene koymaktır. Kilo alımı ve beden algısı ile ilgili inançlar araştırılır; düşünce-duygu-davranış arasında bağ kurulur. Beden algısı üzerinden olumlu bir kendilik imajı oluşturmak amaçlanır.
Bilişsel Davranışçı Terapi sık kullanılan terapi türlerinden biridir. Terapinin yanı sıra aile ile birlikte çalışmak, tedavinin işlevselliğini arttıran en önemli unsurdur. Gözlenen duygusal belirtileri hafifletmek amacıyla medikal tedavi de uygulanan yöntemler arasındadır.