Yazan: Dr. Ahmet KİBAROĞLU
Psikiyatri Uzmanı
Panik satın alma davranışı olarak tanımlanan panik alışveriş doğal afet, ekonomik kriz, salgın ve savaş gibi sebeplerle ortaya çıkan belirsizlik dönemlerinde kendini gösteren satın alma davranışıdır. Kişilerin kötü bir şey olacağı hissiyle, korku, endişe ve panik içerisinde satın alma davranışına yönelmesi şeklinde tanımlanmaktadır. Panik alışveriş günlük ihtiyaçların raflarda tükenecek kadar fazla satın alındığı sosyal olarak arzu edilmeyen sürü davranışıdır. Panik alışveriş doğal afet, ekonomik kriz, salgın ve savaş gibi uyarıcılar sonucu oluşan belirsizlik dönemlerine karşı tüketicilerin verdiği bir tepkidir.
Kişiler Belirsizlik Korkusunu Gidermek için Panik Alışveriş Yapıyor
Doğal afet, salgın, ekonomik kriz, savaş gibi dönemlerde kişiler yaşadıkları korku, gelecek kaygısı ve belirsizliğin yarattığı endişe ile geleceğe ilişkin kontrolü kaybettiklerine dair çeşitli hisler yaşamaktadır. Bu hisler sonucunda, kişilerin stres seviyesi yükselmektedir. Kişiler artan stres, korku ve endişe duygularıyla baş etme yöntemi olarak güven verici ve rahatlatıcı davranışlara yönelmektedir. Belirsizlik dönemlerinde kişiler olayları ve gelişmeleri kontrol edememenin verdiği rahatsızlıkla kontrolü elinde tutabildikleri satın alma davranışına yönelerek panik alışverişin ortaya çıkmasına sebep olmaktadır.
Temel İhtiyaçların Tükeneceği Endişesi Kişileri Panik Alışverişe Yönlendiriyor
Belirsizlik dönemlerinde kişiler endişe ve panik içerisinde temel ihtiyaçların tükeneceği veya yakın zamanda fiyatlarının artacağı korkusuna kapılmakta, bu korkular sonucunda da kişilerin tüketim alışkanlıkları değişmektedir. Kişiler, temel ihtiyaçlarını oluşturan ürünlerden stok yaparak geleceğe dair kendilerini güvende hissettirecek satın alma davranışı sergilemektedir. Gelecekte ürün bulunamamasına karşı önlem alma ihtiyacı kişileri panik alışveriş davranışına yönlendirmekte, yeterli miktarda ihtiyaç duyulan ürüne sahip olmak kişilerde güven duygusu yaratmaktadır.
Kişiler Diğer Kişilerin Davranışından Etkilenerek Panik Alışverişe Yöneliyor
Kişiler belirsizlik dönemlerinde diğer kişilerin panik satın alma davranışlarından etkilenmektedir. Belirli ürünlerin tükeneceğine dair medyada yer alan bilgiler, çeşitli bilgi kaynaklarında yer alan boşalmış market rafı ve belirli ürünlerle dolu alışveriş sepeti fotoğrafları, kişilerde ihtiyaç duyulacak ürünlerin tükeneceğine dair endişe yaratmaktadır. Kişiler bu haberler sebebiyle ürünlerin tükeneceğine dair endişe yaşarken bir yandan da diğer kişilerin panik satın alma davranışına uyum sağlama ihtiyacı içerisine girmektedir. Bunun sonucunda da kişiler toplumsal olarak ani bir şekilde değişen satın alma davranışlarına uyum sağlayarak panik alışverişe yönelmektedir.
Panik Alışverişi Yönetmek
Belirsizlik dönemlerinde kişilerin stres yönetimi yapamadıkları durumlar ortaya çıkabilmektedir. İçerisinde bulunulan belirsizlik dönemleri kişilerin hissettikleri korku ve endişeyle panik davranışlar sergilemesine yol açabilmektedir. Panik alışverişin yönetilmesinde politikacıların, ürün tedarikçilerinin, işletme sahiplerinin ve medyanın yeri önemlidir. Ürünlerin tükenmeyeceğine dair yapılan güven verici açıklamalar, endişe ve korkuları azaltacak yönde paylaşılan bilgi ve haberler kriz durumlarının ve dolayısıyla panik alışverişin yönetilmesinde yardımcı olabilmektedir.
Kaynakça
- Kıymalıoğlu, A. (2021) Covid-19 salgını döneminde panik satın alma davranışının belirleyicileri :25. Pazarlama Kongresi Bildirisi, Ankara, 30 Haziran – 2 Temmuz 2021. 81-1131-2238-v2_ok-U.pdf (pazarlama.org.tr)
